Yatırımda çeşitlendirme neden önemli?

Anahtar Bilgiler

• İngilizcede diversification olarak bilinen yatırım çeşitlendirme, ana sermayenin farklı varlık sınıflarına ve sektörlere dengeli bir biçimde dağıtılmasıyla risk ve getiriyi dengelemeyi amaçlar.
• Çeşitlendirme yapılırken, piyasa koşullarına farklı tepkiler verebilen, birbirleriyle zıt yönde hareket edebilen yatırım enstrümanları, sektörler ve bölgesel varlıklar dikkate alınmalıdır.
• Aşırı çeşitlendirme, çeşitlendirmenin hedefinden sapmasına ve getiri potansiyelinin mecburen sınırlanmasına yol açabilir.

Selam Paparalı! Nereye gidersen git, hangi aracı kuruluşla çalışırsan çalış, dilediğin analisti ve piyasa katılımcısını dinle; her zaman duyacağın kavramlardan biri var bugün odağımızda. Bu yazımızda, yatırım deyince peşi sıra gelen kelimelerden biri olan çeşitlendirme kavramının etkin bir portföy yönetimi stratejisindeki rolüne, risk dağılımı ve çeşitlendirme ilişkisine, yatırım araçların her birinden iyi şekilde yararlanmayı öngören çeşitlendirme stratejilerine değineceğiz. Yalın bir analojiyle, yatırım yaparken tüm yumurtaları aynı sepete koymamanı öğütleyen yatırım çeşitlendirmesinin önemine ve başarıya ulaşmış yatırım çeşitlendirme stratejilerine dair aradıklarını bu yazıda bulabileceksin. Haydi, başlayalım! 😎

Yatırım çeşitlendirmesi nedir?

İngilizcede diversification olarak bilinen ve zaman zaman Türkçede de diversifikasyon olarak anılan yatırım çeşitlendirmesi, bir yatırım portföyü içinde çeşitli yatırımların ve varlıkların bir karışımını oluşturmayı öngören, bu sayede risk yönetimini ve risklerin dağıtılmasını amaçlayan bir yatırım stratejisidir. Çeşitlendirilmiş bir portföy, herhangi bir varlığa veya riske bağımlı olmaz; bu sayede yatırım stratejisinin kırılganlığı ve potansiyel riskleri azaltılmış olur. Yatırım çeşitlendirmesi stratejisi, farklı türlerdeki varlıklardan oluşan bir portföyün ortalamada daha yüksek uzun vadeli getirileri sağlayacağı argümanına dayanır. 

Sepet analojisi, yatırımda çeşitlendirmeyi anlamak ve anlatmak için en sık kullanılan benzetmedir. Eğer yumurtaların senin için kıymetliyse, bir yerden bir yere taşırken hepsini tek bir sepette taşımak yerine, birden fazla sepete bölmeyi tercih edersin. Sepetlerden birinin başına bir şey gelirse, diğer sepetlerdeki yumurtaları korumuş olursun. Şayet yumurtaların hepsini tek sepete koyarsan, hepsini kaybetme riskini göze alman gerekir. Yumurtaları farklı sepetlere dağıtmak, riskleri de paylaştırmak anlamına gelir. İşte tam da bu yüzden dengeli bir portföy, tüm ana parayı kaybetme riskini ortadan kaldırmak ve bir yatırım aracındaki kayıpları diğer yatırım aracındaki kazançla dengelemek açısından önemlidir. 

Yatırım çeşitlendirme stratejileri

Yatırım çeşitlendirmesi yaparken birbirinden farklı davranabilen, farklı piyasa koşullarına farklı tepkiler verebilen, piyasa hissiyatından zıt yönlü şekillerde etkilenebilen varlıkları göz önünde bulundurman gerekir. Bu noktada yatırım çeşitlendirme stratejisi yaparken üç kriteri dikkate alabilirsin.

Bunlardan ilki, varlık sınıflarıdır. Bildiğin gibi, yatırım yapabileceğin çok sayıda varlık sınıfı var. Hisse senetleri, gayrimenkul, devlet tahvilleri, vadeli mevduat, para piyasası fonları, altın, gümüş, platin gibi kıymetli madenler ve daha fazlası, yatırım portföyünü oluştururken kullanabileceğin yatırım enstrümanları arasında sayılabiliyor. Bu farklı yatırım araçları, piyasa koşullarında farklı davranışlar gösterebilir. Örneğin jeopolitik risklerin arttığı, ekonomik belirsizliğin çoğaldığı bir ortamda hisse senedi gibi risk varlıkları aşağı yönlü hareket ederken, kriz dönemlerinde güvenli liman olarak tabir edilen altın yükselebilir. Öte yandan belirsizliklerin çoğaldığı dönemlerde yine devlet tahvilleri de sabit ve garantili getiri sundukları için daha değerli hâle gelebilir. Gayrimenkul, düşük likiditeye sahip olmasına karşın, kredi faizlerinin düşük, konut piyasasının canlı olduğu zamanlarda ilk değerinin üstüne koyabilir. Yatırım portföyünü çeşitlendirmeye, yalnızca hisse senetleriyle sınırlı kalmadan, örneğin Papara’da kıymetli maden alarak başlayabilirsin. 

Hisse senedi dikeyi içinde düşündüğümüzde ikinci çeşitlendirme kategorisi, yerel ve uluslararası hisse senetleri olur. ABD piyasaları genel anlamda tüm borsalara yön verse de, yatırım yapacağın borsaları ve hisse senetleri seçerken gelişmiş ekonomi - gelişmekte olan ekonomi farkını gözetebilirsin. Borsa İstanbul, gelişmekte olan piyasalar arasında sayılırken ABD borsaları gelişmiş bir ekonomide işletilen, en büyük borsadır. Küresel makroekonomik politikalar ışığında, zaman zaman gelişmekte olan hisse senedi piyasaları, zaman zaman da gelişmiş piyasalar daha kârlı olabilir. Ayrıca ülke borsaları, ülkelerde yaşanan krizlerden, siyasi gerilimlerden, daha yerel ekonomik koşullardan etkilenir. Amerika Birleşik Devletleri gibi güçlü ekonomiler ise yönünü daha çok serbest piyasa koşullarında, temelde arz ve talep dengesine göre bulur. Başka bir deyişle Borsa İstanbul yükselirken ABD borsaları düşebilir, ABD borsaları istikrarlı kazançlar elde ederken Borsa İstanbul zor günler yaşıyor olabilir. Farklı ülkelerin hisse senetleriyle portföy çeşitlendirmesi de yatırımcılar tarafından sıkça tercih edilen bir yöntemdir. 

Yine hisse senedi dikeyinde kaldığımız bir diğer çeşitlendirme kategorisi olarak karşımıza sektörler çıkar. Sektörler genel makroekonomik koşullara bağlı ortaklıklar gösterse de kendi dinamiklerine göre farklı hareketler izleyebilir. Örneğin küresel salgın yaşandığında fiziksel eğlenceye ve turizme odaklanan hisse senetleri zor zamanlar yaşarken, online iş modelleri tarihin en yüksek değerlemelerine ulaştı. Öte yandan yüksek faiz koşulları pek çok sektörde zayıf performansa yol açsa da bankacılık, faizden en çok yararlanan sektörler arasında başı çekti. Bu noktada portföy çeşitlendirmesi yaparken sektörel dinamikleri de hesaba katmak, çok yönlü bir portföy oluşturma konusunda hayatını kolaylaştırabilir. 

Çeşitlendirilmiş bir portföyün avantajları nelerdir?

Bir yatırım stratejisi olarak çeşitlendirmeyi benimseyen yatırımcıların elde edebileceği başlıca kazanım, riskin azaltılmasıdır. Farklı piyasa koşullarına birbirlerinin zıttı tepki veren varlıklar, ülke piyasaları ve sektörler, yatırımcıların kazanç ve zararlarını dengelemesine yardımcı olur. Ekonomik dalgalanmalardan, jeopolitik risklerden veya sektörel krizlerden en az hasarla çıkmanın yolu, iyi çeşitlendirilmiş bir portföyden geçer. Üstelik çeşitlendirmeyi yalnızca bireyler yapmaz, kurumsal şirketler de hazine yönetimi yaparken varlık yönetimi stratejilerini çeşitlendirme ilkelerine göre belirler. Hatta ve hatta, tek işi bu olan, yalnızca etkin çeşitlendirme ve risk yönetimiyle kazanç elde etmeyi uman hedge fonlar gibi yatırım şirketleri de vardır!

Varlık piyasaları, her ne kadar matematiksel modellerle açıklanmaya çalışılsa da çoğunlukla duygularla ve yatırımcı hissiyatıyla hareket eder. Bu da piyasaları, özellikle risklerin giderek arttığı bir ortamda piyasa dışı gelişmelere karşı daha kırılgan hâle getirir. Örneğin gece yarısı, sen uykundayken Ukrayna - Rusya arasında şiddetlenebilecek bir gerilim veya Orta Doğu’da ateşlenecek yeni bir çatışma, tüm beklentileri tersine çevirebilir. Bilanço döneminde gözde şirketlerden gelebilecek bir olumsuz finansal tablo, tüm sektördeki dengeleri değiştirebilir. Toparlayacak olursak, yatırım çeşitlendirme farklı piyasa koşullarına ve farklı konjonktürlere daha hızlı adapte olmanı, daha esnek ve çevik hareket edebilmeni ve uyum sağlayabilmeni sağlar. 

Ayrıca her varlığın, her sektörün, her hisse senedinin belirli bir periyotta kazancı, teorik olarak belirli bir doyum noktasına sahip olabilir. Etkin bir çeşitlendirme, piyasadaki diğer fırsatları yakalamanı da kolaylaştırır. Bu sayede iyi çeşitlendirilmiş bir portföy hem zararlara karşı korur hem de getiri potansiyeli artırır. 

Çeşitlendirme yaparken nelere dikkat etmelisin?

Ancak… Her konuda olduğu gibi, çeşitlendirmede de dikkat edilmesi gerekenler var Paparalı. İngilizcede over-diversification olarak anılan ve çeşitlendirmede aşırıya kaçılmasını tanımlayan durumlarda sonuçlar arzu edildiği gibi olmayabilir. 

• Riskle beraber getiri potansiyeli de sınırlanabilir: Aşırı çeşitlendirme, riskleri azaltsa da, potansiyeli yüksek varlıklara daha az pay vermekle sonuçlanır ve bu da potansiyel getirilerin sınırlanmasına yol açar. 5-10 hisse senedi ideal bir çeşitlendirme vaat ederken hisse senedi sayısını 50’ye çıkardığında her bir varlığa ayırdığın sermaye doğal olarak azalır ve bir noktadan sonra portföyün, endeks veya endeks fonu gibi hareket etmeye başlar. 

1. İşlem maliyetlerin artar: Yatırım için tercih ettiğin aracı kuruluşlar, senden piyasada yaptığın her işlem için bir işlem ücreti keser. Çok sayıda varlığa gir-çık yaparsan, işlem maliyetlerin de doğal olarak artar; bu da yine potansiyel getirini sınırlar. 
2. Yönetmek zorlaşır: Portföyündeki varlık sayısı ve varlık çeşitliliği arttıkça takip külfetin de o ölçüde artar; bu da portföyünü yönetmeni zorlaştırır. Aktif bir biçimde yönetemediğin bir portföy, çeşitlendirmenin getirileri yükseltme amacıyla ters düşer. Ayrıca ne kadar kaos, o kadar hata riskini beraberinde getirir. 

Çeşitlendirmeyi iş veya ders çalışma programına da benzetebilirsin. Eğer haddinden fazla iş veya ders alırsan, ilgin sürekli bölünür; bu da her konuya hak ettiği ilgiyi verememene sebep olur. Böyle olunca başarı şansın da azalır. Aynı denklem, portföy yönetimi için de geçerli!

Bu noktada başarılı portföy çeşitlendirmesi yapmak için ayrıntılarına şu yazımızda değindiğimiz piyasa analizi kavramının önemini bir kez daha hatırlatalım. Her dönem bazı sektörler öne çıkar, bazıları geri planda kalır; bazı varlıklar iyi performans gösterir ve bazı varlıklar mevcut koşullara karşı daha fazla risk taşır. Basit bir gündem okuması, göz ucuyla düzenli takip, küresel piyasaların nasıl şekillendiğini, hangi varlığın ne gibi potansiyeller içerdiğini anlamanı kolaylaştırır. Bu sayede portföyünü 8-15 varlıkla sınırlandırabilir; böylece ana paranı en iyi şekilde değerlendirebilirsin. 

Bir diğer husus da kendini tanıman Paparalı. Risk iştahın ne kadar? Ana paranı daima korumak mı istiyorsun, yoksa ana parandan kaybetmeyi göze alabiliyor musun? Düzenli ve sabit getiri mi daha çok işine gelir, yoksa riskli varlıklarda güçlü performansla kısa yoldan daha fazla getiri mi? Kaç yaşındasın, kısa, orta ve uzun vadeli hedeflerin arasında neler var? Tüm bu sorulara yanıt vererek yatırımcı profilini ve risk iştahını belirleyebilir; portföy ağırlıklarını ve çeşitlendirme stratejini bu profile göre seçebilirsin.  

Çeşitlendirme örnekleri: Başarılı çeşitlendirme stratejileri

Yatırımda ve çeşitlendirmede başarının yolu, risk ve getiriyi dengeleyen portföylerden geçer. Gerçek hayatta çeşitlendirme örnekleri yatırımcı tiplerine göre üç farklı perspektifte incelenebilir. Bazı yatırımcılar daha korumacı yatırımcılardır, ana parayı kaybetmek istemez ve sabit getiriyi arzu ederler. Bu gibi yatırımcılar için ideal varlıklar arasında temettü hisseleri, tahviller, hatrı sayılır miktarda nakit ve altın/gayrimenkul gibi varlıklar öne çıkar. Bazı yatırımcılar ise dengeden yanadır; eş seviyede risk alırken aynı zamanda sabit getirileri de gözden çıkarmak istemezler. Bu portföyde hisse senedi gibi risk varlıklarının ağırlığı artarken nakit miktarı azalır. Bazı yatırımcıların ise gözü karadır; agresif büyüme peşinde koşarlar ve güvenli varlıklardansa hisse senedi gibi potansiyeli yüksek ama riskleri de fazla varlıklara yönelirler. Bu farklı yatırımcı tipleri için farklı portföy dağılımlarını aşağıda örnekledik:

• Korumacı yatırımcılar için düşük riskli portföy: %20 hisse senedi, %50 tahvil, %20 nakit, %10 altın/gayrimenkul
• Dengeli yatırımcılar için orta riskli portföy: %50 hisse senedi, %30 tahvil, %10 altın/gayrimenkul ve %10 nakit
• Agresif büyüme odaklı yatırımcılar için yüksek riskli portföy: %80 hisse senedi, %10 dijital varlıklar/alternatif yatırımlar, %5 tahvil, %5 nakit

Portföy yönetimi ve çeşitlendirme stratejisi yaparken dikkate alınması gereken bir husus da aktif/pasif yatırım dengesidir. Aslında tahviller, gayrimenkul veya mevduat faizi gibi yatırım araçları pasif yatırım kategorisine girer; zira bu yatırım araçlarına parayı belirli bir süre boyunca “bağlamak” gerekir ve ayrıca düzenli piyasa takibi şart değildir. Aktif yatırımlar ise düzenli piyasa takibini gerektiren hisse senedi gibi yatırımlardır. 

Biraz da gerçek dünyaya, günümüze gelelim ve son iki senede yaşadıklarımızı bir değerlendirelim. 2023 ve 2024’te S&P 500 endeksi %20’nin üzerinde getiri sağladı ki bu tarihsel ortalamaların üzerinde bir getiriydi. Zira son iki yılda, dünya çapında gözlemlenen enflasyonist bir ortamı ekonomik açıdan daralma ve piyasa koşullarında sıkılaşma izledi. ABD merkez bankası Fed, faiz indirimlerine başladı; bu süreçte piyasa faiz indirimlerini fiyatladı ve 2024 boyunca yükselişini sürdürdü. Ancak güncel tahminler, ABD’de yönetim değişikliğinin de hemen ertesinde, S&P 500’ün bu yıl ortalama olarak ölçülen %10-%12 aralığında yıllık getiri elde edeceğini öngörüyor. Bu da hisse senetlerinden elde edilecek miktarı bir ölçüde kısıtlıyor. Öte yandan merkez bankalarının dedolarizasyon uygulamaları kapsamında altın talebi günden güne artıyor; ayrıca ABD Başkanı Donald Trump’ın gümrük tarifelerinin yarattığı yarı suni riskleri fiyatladıkça yeni rekorlar kırıyor. Tahvil piyasaları da bu yön arayışındaki piyasaları izleyerek şekilleniyor. Türkiye’de uygulanan yüksek faizin ardından, gevşemeye başlayan politika faizi konut piyasasını canlandırma potansiyeli taşırken, mevduat faizi getirileri yüksek seyretmeyi sürdürüyor; bu da Merkez Bankası’nın döviz rezervlerinin etkisiyle dövizi bir yatırım aracı olmaktan bir ölçüde çıkarıyor. Bankacılık kârları güçlü görülüyor.

Türkiye’de mevcut koşullarda yatırımcılar çoğunlukla faiz getirisi sunan para piyasası fonlarına ve devlet tahvillerine yöneliyor. Borsa İstanbul’daki yön arayışı sürerken bankacılık gibi güçlü sektörler önemini koruyor, ancak sınai şirketler küresel tedarik zincirindeki değişimlerden dolayı riskleri koruyor. Ons altındaki gelişmeler, gram altındaki yükselişi de tetikliyor. Dövizde yıl sonuna kadar enflasyon üstü getiri beklenmiyor. 

Tüm bu içgörüler ışığında kendi araştırmanı da yaparak sektörel, bölgesel ve varlık sınıfına göre güçlü bir portföy oluşturabilirsin Paparalı. Dileriz bu yazımız çeşitlendirme konusundaki sorularını yanıtlamaya yeter. 

Sıkça Sorulan Sorular

Yatırımlarımı çeşitlendirmek için ne kadar sermaye gerekir? 

Yatırımları çeşitlendirmek için sermaye sınırı yoktur; küçük sermayeler de çeşitlendirilebilir. Çeşitlendirme, risk ve getiri dengesini sağlamaya odaklanan bir yatırım stratejisidir. Portföy büyüklüğün ne olursa olsun, portföyünü en iyi şekilde yönetebilmek için çeşitlendirme stratejilerinden yararlanabilirsin.

Küçük yatırımcılar çeşitlendirme yapabilir mi? 

Küçük yatırımcılar da çeşitlendirme yapabilir. Küçük yatırımcıların sermayesi sınırlı ve daha da kıymetli olduğu için, özellikle küçük yatırımcıların çeşitlendirme yapması önerilir. Çeşitlendirmede bir sermaye sınırı olmadığı için, portföyü en etkin şekilde yönetmek için tüm yatırımcılara çeşitlendirme yapmaları önerilir.

Hangi varlık türleriyle çeşitlendirme yapmak daha avantajlıdır?

Çeşitlendirme yaparken bölgesel koşullar, sektörel koşullar ve varlık sınıfları dikkate alınabilir. Üç farklı dikeyde çeşitlendirme stratejileri uygulanabilir. Çeşitlendirme varlıkları seçilirken, varlıkların birbirlerinden farklılaşan özelliklerinin belirgin olması gerekir. Örneğin hisse senetleri düşerken çoğu zaman altın veya tahviller gibi sabit getiri sunan varlıklar yükselir. Çeşitlendirmede farklı piyasa koşullarına farklı tepkiler veren yatırım araçları tercih edilmelidir.

Çeşitlendirme riskleri tamamen ortadan kaldırır mı? 

Piyasada risklerin tamamen ortadan kalktığı bir senaryo pek de mümkün değildir. Dolayısıyla çeşitlendirme riskleri tamamen ortadan kaldırmaz, ancak riskleri getiri potansiyeliyle dengeler. Kayıpları zararlarla denklemeye yarayan çeşitlendirme, etkin bir portföy yönetimi sağlar. 

Hangi sektörlerde yatırım çeşitlendirmek daha güvenlidir?

Sektörel yatırım çeşitlendirmesinde iş modeli farklılıkları dikkate alınabilir. Örneğin bankalar, finansal sistemin temelini oluşturdukları için pek çok hisse senedi varlığına göre daha güvenli sayılabilir. Öte yandan online iş modelleri veya fiziksel iş modelleri, farklı piyasa koşullarına birbirlerinden farklı tepkiler verebilir.

Yatırım çeşitlendirmesi yapmak için en iyi zaman ne zamandır?

Çeşitlendirme her zaman yapılabilir, ancak özellikle kriz zamanları, piyasaların düştüğü zamanlar veya piyasaların yatay seyrettiği ve yön arayışında olduğu zamanlar çeşitlendirme için en uygun ortamı sunar.

Yatırımları çok fazla çeşitlendirmek zararlı olabilir mi? 

Yatırımları çok çeşitlendirmek, İngilizcede over-diversification adıyla anılan yanlış bir stratejiye yol açar. Çok çeşitlendirme, sermaye etkisini azaltır ve fırsatlardan yararlanma potansiyelini fazla düşürür. Dağılan sermaye sonucunda getiriler de otomatik olarak sınırlanır, portföyler endeks gibi hareket etmeye başlar. 

Uzun vadeli yatırımlarda çeşitlendirme nasıl olmalı? 

Uzun vadeli yatırım çeşitlendirme stratejisinde tüm çeşitlendirme kategorileri bir arada dikkate alınabilir. Yani yatırımcı, sermayesini hem yurt içi hem de yurt dışı varlıklara; ayrıca farklı sektörlere ve farklı varlık sınıflarına dengeli bir biçimde dağıtabilir. Uzun vadeli yatırımlarda uzun vadeli öngörüler dikkate alınmalı, piyasa koşullarının gidişatına dair analizler yapılmalıdır.